مروری بر زندگی و آثار زنده یاد مهدی آذریزدی
خیلی از ما کودکی مان را با کتاب های او به یاد می آوریم و اصلا او بود که برای اولین بار ما را با شیرینی قصه های قرآن آشنا کرد. جلد پنجم از مجموعه قصه های خوب برای بچه های خوب شرح احوال و زندگی پیامبرانی است که خداوند در قرآن کریم یاد آنها کرده است، از حضرت آدم گرفته تا نوح نبی، هود و صالح، ابراهیم خلیل الله، موسی کلیم الله، حضرت خضر، حضرت سلیمان، حضرت داوود، حضرت یوسف، حضرت عیسی (ع) و حضرت محمد (ص). در این کتاب آذریزدی با ساده ترین زبان و به شیواترین شکل ممکن قصه های قرآن را برای کودکان روایت و قابل فهم کرده است. ماجرای اصحاب کهف و سنگدلی و ثروت اندوزی قارون، بهشت شداد و اصحاب فیل، همه بخش هایی خواندنی از این کتاب هستند که ما را برای اولین بار با مفاهیم خیر و شر آشنا کرد. یا جلد هشتم قصه ای خوب برای بچه های خوب که به شرح روایات و داستان های چهارده معصوم اختصاص دارد؛ آیا به یاد دارید که رادمردی ائمه و بزرگواری شان چه شور و حالی در ما برمی انگیخت؟ ما که کودکی بیش نبودیم و ناتوان از درک بسیاری مسائل.
مهدی آذریزدی معروف ترین مجموعه آثار خود، یعنی قصه های خوب برای بچه های خوب را از دهه 1330 شروع به نگاشتن کرد، روزگاری که هنوز نظام آموزش و پرورش به شیوه نوین در کشورمان جانیفتاده بود و هنوز کسی کودکان را جدی نمی گرفت. او در موخره جلد اول کتاب قصه های خوب برای بچه های خوب به سال 1336 نوشت: در اینکه بچه های ما هم به سهم خود مانند بزرگ ها از فقر کتابی دچار محرومیتی اسف انگیز هستند حرفی نیست. همه کسانی که درباره تربیت و تعلیم کودکان اندیشه می کنند این را می دانند.
اما شاید اصلی ترین هدف این معلم، فراهم آوردن داستان ها و حکایاتی از بطن فرهنگ این مردم بود. اگر آذریزدی قصه های قرآن را به زبان ساده می نوشت یا قصه های کلیله و دمنه، مثنوی مولوی، گلستان، شیخ عطار، مرزبان نامه، سندبادنامه و قابوس نامه، می خواست کودکان کشورمان را با این سرمایه بزرگ معنوی که در طول قرن ها گرد آمده است، آشنا کند و به یادمان بیاورد ما نیز در این جهان که عرصه رقابت فرهنگ هاست، حرفی برای گفتن داریم. او با انتقاد از برخی آثار بی محتوایی که برای کودکان و نوجوانان ایرانی در آن سال ها ترجمه می شد، نوشت: باری آنچه ترجمه شده بی نمک تر از آنچه خودمان داریم از کار درآمده است و برای تهیه قصه و داستان برای کودکان هرگاه تتبعی در آثار قدیم فارسی بشود هزاران افسانه و حکایت که به تمام معنی خوب و آموزنده هم باشد در آثار گذشتگان خودمان وجود دارد.
و به این نیت، مهدی آذریزدی پرتیراژترین کتاب های تاریخ ادبیات کودک و نوجوان ایران را خلق کرد، کتاب هایی که در طول پنج دهه، هر کدام بالغ بر 30 بار در شمارگان فراوان تجدید چاپ شدند.
آذر یزدی در سال 1301 در روستای خرمشاه در حومه یزد در خانواده ای تازه مسلمان با اجداد زرتشتی زاده شد. او از هشت سالگی همراه پدرش در زمین رعیتی کار کرد. در بیست سالگی از کار بنایی به کار در کارگاه جوراب بافی یزد کشیده شد. پس از آنکه صاحب کارگاه جوراب بافی تصمیم به تاسیس دومین کتابفروشی شهر یزد گرفت، او را از میان شاگردان کارگاه به کتاب فروشی منتقل کرد. کار در کتابفروشی زمینه آشنایی او با اهالی شعر و ادب را فراهم کرد، و پس از مدتی به تهران نقل مکان کرد و در چاپخانه علمی واقع در خیابان ناصرخسرو مشغول به کار شد.
در سال 1335 و در سن 36 سالگی، پس از آنکه قصه ای از انوار سهیلی در چاپخانه توجه اش را به خود جلب کرد به فکر ساده نویسی قصه آن طور که مناسب کودکان باشد افتاد. این ایده، زمینه ساز خلق جلد اول کتاب قصه های خوب برای بچه های خوب، یعنی قصه های کلیله و دمنه شد و از آنجا که این کتاب با استقبال شایانی مواجه گشت، او به نوشتن جلدهای دیگری برای این مجموعه پرداخت. یکی از مشوقان او برای تکمیل این مجموعه دکتر پرویز ناتل خانلری بود که به مدیر انتشارات امیرکبیر، ناشر قصه های خوب برای بچه های خوب گفت: کار خوبی است، بگویید ادامه دهد.
گذشته از این مجموعه، مهدی آذریزدی کتاب قصه های تازه از کتاب های کهن را نوشت که آن نیز به شهرتش اضافه کرد. آذر یزدی، در سال 1343 از سازمان یونسکو جایزه ای دریافت کرد و در سال 1345 دو اثر وی به عنوان اثر برگزیده? کتاب کودک انتخاب شد. او ازدواج نکرد و هیچ گاه به کار دولتی هم مشغول نشد. آذریزدی افزون بر نویسندگی به امور غلطگیری و فهرست اَعلام نویسی تا سال های آخر زندگی اش ادامه داد. او مدتی پیش از مرگ اش گفته بود که نوشته های دیگری هم دارد که به دلیل عدم صدور مجوز انتشار از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انگیزه تکمیل شان را از دست داده و آنها را ناتمام گذاشته است. در سال 1383 وقتی که کتاب گربه تنبل به خاطر یک واژه مجوز چاپ نگرفت، گفت که دیگر نمی نویسد؛ بنویسد که چه شود؟ دوباره چند سالی معطلی و تغییری ناخواستنی؟ او شرط کتاب خوان شدن را برداشتن ممیزی عنوان می کرد.
در نهایت این معلم بزرگ روز 18 تیر ماه 1388 در بیمارستان آتیه تهران درگذشت. آنچنان که در سطرهای بالا نوشتیم، در سوگ او خیلی ها نوشتند و سخن گفتند که گزیده آنها را می خوانید.
محمدعلی اسلامی ندوشن: دو سه نسل جدید ما با قصه هایی که مهدی آذریزدی از لابه لای کتاب های قدیمی بیرون آورد، زندگی کردند. بازنویسی مهدی آذریزدی از قصه هایی که از متون کهن استخراج می کرد، برای نسل های جدید ما بسیار آموزنده و اثربخش بوده است. کاری که آذریزدی در این سال ها انجام داد، کاری بسیار مفید بود که کم تر کسی به این موضوع پرداخت و او جزو اولین کسانی بود که به بازنویسی متون کهن برای کودکان توجه نشان داد.
غلامرضا امامی: آذریزدی آذری بود که در سیاهی های زندگی جان ما و نسل ما، را روشن ساخت. او هرگز جان به جیفه دنیا نفروخت و سر بر آستانی نسایید. سرای نداشت که بیاساید اما، سرای دل همه نوجوانان در همه زمان ها، سرای اوست... دانایی و آزادگی دو ویژگی برجسته ی استاد ما بود. از آذریزدی بسیار کتاب ها به جا مانده، اما به گمانم زیباترین کتاب، کتاب زندگی او بود که تا ابد رو به روی دل و دیده ی جویندگان جوان گشوده است. از او بیاموزیم. بسیار بیاموزیم.
مصطفی رحماندوست: آذریزدی در دوران خود بازنویسی متون کهن را آغاز کرد و شاید در زمان معاصر، جزو اولین کسانی بود که به بازنویسی قصه های کهن پرداخت. قصه های خوب برای بچه های خوب با هدف مشخص و نثر خوب بازنویسی شده است که خواننده آن به راحتی می تواند آن را بخواند. این سری قرار بود در 10 جلد منتشر شود که هشت جلدش منتشر شد و آذریزدی به دو جلد آخر نرسید. او دلش می خواست بعد از 30 سال دوباره نوشتن این مجموعه را از سر گیرد. حداقل کمک آذریزدی به بچه ها این بود که در دوره ای که همه فکر می کردند متون کهن غیرقابل دستیابی است، آنها را عمومی کرد.
شهرام اقبال زاده: آذریزدی از پیشگامان ادبیات کودک و نوجوان بود. او با خودآموختگی و سخت کوشی به نیازهای کودکان و نوجوانان ایرانی پی برد و در دورانی که شوره زاری بر ادبیات تألیفی سایه افکنده بود، او با نگاهی خلاق، بازنویسی متون کهن ادبی و دینی را آغاز کرد و بدین ترتیب به نیازهای عاطفی و زیبایی شناختی کودکان و نوجوانان پاسخ داد. اگر ادبیات کودک را نهاد مستقل از ادبیات بزرگسال در نظر بگیریم، آذریزدی در پی ریزی این نهاد و تأسیس و کاشت و پرورش نهال ادبیات کودک و نوجوان نقش جدی داشت و توانست راه گشای نسل بعدی نویسندگان در این حوزه باشد. او متون کهن را با نثری زیبا و خوش خوان توأم با زبانی معاصر و شیرین با سلسله کتاب های قصه های خوب برای بچه های خوب نوشت و توانست همچون ستونی در حوزه ادبیات کودک و نوجوان قد علم کند.